معنی سوره انفطار

سوره انفطار [82].

این سوره در ((مکه )) نازل شده و داراى 19 آیه است .

محتواى سوره :.

ایـن سـوره مـانـنـد بسیارى از سوره هاى دیگر جز آخر قرآن بر محور مسائل مربوط به قیامت دور مى زند, و روى هم رفته در آیات نوزده گانه آن به پنج موضوع در این رابطه اشاره شده :.
1ـ اشراط الساعه : یعنى ;حوادث عظیمى که در پایان جهان و در آستانه قیامت رخ مى دهد.
2ـ توجه انسان به نعمتهاى خداوند که سراسر وجود او را فراگرفته .
3ـ اشاره به فرشتگانى که مامور ثبت اعمال انسانها هستند.
4ـ سرنوشت نیکان و بدان در قیامت .
5ـ گوشه اى از سختیهاى آن روز بزرگ .

فضیلت تلاوت سوره :.

در حـدیـثـى از امام صادق (ع ) مى خوانیم : ((هرکس این دو سوره : سوره انفطار وسوره انشقاق را تـلاوت کـنـد, و آن دو را در نماز فریضه و نافله برابر چشم خود قراردهد هیچ حجابى او را از خدا مـحـجـوب نـمـى دارد, و چـیـزى میان او و خداوند حائل نمى شود, پیوسته (با چشم دل ) به خدا مى نگرد و خدا (با لطفش ) به او نگاه مى کند, تا از حساب مردم فارغ شود)).
مسلما نعمت بزرگ حضور در پیشگاه خدا, و از میان رفتن حجابها میان او وپروردگار, براى کسى اسـت کـه این دو سوره را در عمق جانش جاى دهد و خود رابراساس آن بسازد, نه این که به لقلقه زبان اکتفا کند.
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر.
(آیه )ـ.

آن زمان که نظام جهان درهم ریزد!.

باز در آغاز این سوره به قسمتى از حوادث وحشت انگیزى که در آستانه رستاخیز سرتاسر این جهان را فرا مى گیرد برخورد مى کنیم .
نـخـسـت مـى فـرمـاید: ((در آن زمان که آسمان [ کرات آسمانى ] از هم شکافته شود)) (اذا السما انفطرت ).
(آیه )ـ ((و آن زمان که ستارگان پراکنده شوند و فرو ریزند)) (واذاالکواکب انتثرت ).
نـظـام جـهـان بـالا درهـم مـى ریـزد, و انـفـجـارهـاى عـظـیـمـى سـراسر کرات آسمانى رافرا مـى گیرد,منظومه ها نظام خویش را از دست مى دهند, وستارگان از مدارخودبیرون مى روند, و بر اثـر تـصـادم شـدیـد به یکدیگر متلاشى مى شوند, عمر این جهان به پایان مى رسد, وهمه چیز ویران مى شود, تا بر ویرانه هایش عالم نوین آخرت برپا گردد.
هـدف ;اعـلام ایـن مـطلب است جایى که این کرات عظیم آسمانى به چنین سرنوشتى دچار شوند تکلیف انسان ضعیف در این میان معلوم است .
(آیـه )ـ سـپـس از آسمان به زمین مى آید, مى فرماید: ((و آن زمان که دریاها به هم پیوسته شود)) (واذا البحار فجرت ).
گـرچـه امـروز نـیز تمام دریاهاى روى زمین (غیر از دریاچه ها) به هم ارتباطدارند, ولى به نظر مى رسد که در آستانه قیامت بر اثر زلزله هاى شدید, یا متلاشى شدن کوهها و ریختن آنها در دریاها چـنـان دریـاها پر مى شوند که آب سراسر خشکیهارا فرامى گیرد, و دریاها به صورت یک اقیانوس گـسـترده و فراگیر در مى آیند,همان گونه که یکى از تفسیرهاى آیه 6 سوره تکویر ((واذا البحار سـجرت )) نیزهمین است ((5))(آیه )ـ سپس درباره مرحله دوم رستاخیز و تجدید حیات جهان و تـجـدیـدحـیات مردگان مى فرماید: ((و آن زمان که قبرها زیرورو گردد)) (واذا القبور بعثرت )ومردگان بیرون آیند و براى حساب آماده شوند.
(آیـه )ـ و بعد از ذکر این نشانه ها که قبل از رستاخیز و بعد از آن صورت مى گیرد, سخن نهائى را چـنین بیان مى کند: در آن زمان ((هرکس مى داند آنچه را که ازپیش فرستاده و آنچه را براى بعد گذاشته است )) (علمت نفس مـا قدمت واخرت ).
آرى ! آن روز حـجابها کنار مى رود, پرده هاى غرور و غفلت دریده مى شود, وحقایق جهان عریان و آشکار مى گردد, آنجاست که انسان تمامى اعمال خود رامى بیند و از نیک و بد آن آگاه مى شود, چه اعمالى را که از قبل فرستاده , و چه کارهائى که آثارش بعد از او در دنیا باقى مانده مانند خیرات و صـدقـات جـاریـه , وبـنـاهـا و آثارى که براى مقاصد رحمانى یا شیطانى ساخته , و از خود به جا نـهـاده اسـت , و یا کتابها و آثار علمى و غیرعلمى که براى مقاصد نیک و بد تحریر یافته , وبعد از او مـورد بـهـره بردارى دیگران قرارگرفته است , همچنین سنتهاى نیک و بد که اقوامى را به دنبال خود کشانیده .
اینها نمونه هائى است از کارهائى که نتایجش بعد از انسان به او مى رسد ومصداق ((اخرت )) در آیه فوق است .
در حدیثى از امام صادق (ع ) مى خوانیم : ((بعد از مرگ انسان , پرونده اعمال اوبسته مى شود, و اجر و پـاداشـى بـه او نمى رسد مگر از سه طریق (و در روایت دیگرى این امور شش چیز شمرده شده بناها و اشیا مفیدى که براى استفاده مردم از خودبه یادگار گذارده , فرزند صالح , قرآنى که آن را تلاوت مى کند, چاهى که حفر کرده ,درختى که غرس نموده , تهیه آب , و سنت حسنه اى که بعد از او باقى مى ماند ومورد توجه قرار مى گیرد)).
(آیه )ـ.

اى انسان ! چه چیز تو را مغرور ساخته ؟.


در تـعـقـیـب آیات گذشته که پیرامون معاد سخن مى گفت , در اینجا براى بیدارکردن انسان از خـواب غـفـلت , و توجه او به مسؤولیتهایش در برابر خداوند,نخست او را مخاطب ساخته , و با یک استفهام توبیخى شدید و در عین حال توام بانوعى لطف و محبت مى فرماید: ((اى انسان ! چه چیز تو را در برابر پروردگار کریمت مغرور ساخته ))؟ (یا ایها الا نسان مـا غرک بربک الکریم ).

بـه مـقـتـضاى ربوبیتش پیوسته او را در کنف حمایت خود قرار داده , و تربیت وتکامل را برعهده گـرفـته , و به مقتضاى کرمش را بر سر خوان نعمت خود نشانده , و ازتمام مواهب مادى و معنوى برخوردار ساخته است .
در حـدیـثـى از پـیـغمبراکرم (ص ) آمده است که هنگام تلاوت این آیه فرمود(غره جهله ;جهل و نادانیش او را مغرور و غافل ساخته است ))!.
و از ایـنجا روشن مى شود هدف این است که با تکیه بر مساله ربوبیت و کرم خداوند غرور و غفلت و جهل انسان را درهم بشکند.
(آیـه )ـ سـپـس بـراى بـیدار ساختن این انسان غافل به گوشه اى از کرم والطافش به او در چهار مرحله اشاره کرده , مى فرماید: ((همان خدائى که تو را آفرید, وسامان داد و منظم ساخت )) (الذى خلقک فسویک فعدلک ).
(آیه )ـ ((و در هر صورتى که مى خواست تو را ترکیب نمود)) (فى اى صورة مـاشا رکبک ).
در ایـن آیـات و بسیارى دیگر از آیات قرآن خداوند این انسان فراموشکار ومغرور را وادار به عرفان خـویـشتن مى کند از آغاز آفرینش در رحم مادر, تا لحظه تولد, و از آنگاه تا نمو و رشد کامل , وجود خـویش را مورد بررسى دقیق قرار دهد, وببیند در هر گام , و در هر لحظه , نعمت تازه اى از سوى آن منعم بزرگ به سراغش آمده , تا خود را سراپا غرق احسان او بیند و از مرکب غرور و غفلت پایین آید وطوق بندگى حق را بر گردن نهد.
(آیه )ـ سپس به منشا غرور و غفلت آنها اشاره کرده , مى فرماید: ((آن گونه که شما مى پندارید نیست بلکه شما روز جزا را منکرید)) (کلا بل تکذبون بالدین ).
نـه مـسـالـه کرم خداوند مایه غرور شماست , و نه لطف و نعمتهاى او, بلکه ریشه اصلى را در عدم ایمان به روز رستاخیز باید بیابید.
(آیـه )ـ سـپـس بـراى از مـیـان بـردن عـوامـل غـرور و غـفـلت و تقویت ایمان به معادمى افزاید: ((وبى شک نگاهبانانى بر شما گمارده شده )) (وان علیکم لحافظین ).
(آیه )ـ نگاهبانانى که در نزد پروردگار ((والا مقام و نویسنده )) اعمال نیک وبد شما هستند (کراما کاتبین ).
(آیه )ـ ((که مى دانند شما چه مى کنید)) (یعلمون مـا تفعلون ) حتى ازاراده و تصمیم باطنى شما به هنگام گناه یا کار نیک باخبرند.
منظور از ((حافظین )) در اینجا فرشتگانى هستند که مامور حفظ و نگهدارى اعمال انسانها اعم از نـیک و بد هستند که در آیه 17 سوره ق از آنها تعبیر به ((رقیب وعتید)) شده است : ((انسان هیچ سخنى را تلفظ نمى کند مگر این که نزد او فرشته اى است مراقب و آماده براى انجام ماموریت )).
و در همان سوره ق در آیه 16 مى فرماید: ((به خاطر بیاورید هنگامى را که دوفرشته از راست و چپ که ملازم شما هستند اعمال شما را تلقى و ثبت مى کنند)).
(آیـه )ـ به دنبال بحثى که در آیات گذشته پیرامون ثبت وضبطاعمال انسانهابه وسیله فرشتگان آمد, درایـنـجـا بـه نتیجه این حسابرسى , و مسیر نهائى نیکان وبدان اشاره کرده , مى فرماید: ((به یقین نیکان در نعمتى فراوانند)) (ان الا برار لفى نعیم ).
(آیه )ـ ((و بدکاران در دوزخند))! (وان الفجار لفى جحیم ).
ایـن که مى فرماید: ((نیکوکاران در بهشت , و بدکاران در دوزخند)) ممکن است به این معنى باشد کـه آنـهـا هـم اکـنـون نیز در بهشت و دوزخ وارد شده اند, و در همین دنیا نیز نعمتهاى بهشتى و عـذابهاى دوزخى آنها را فراگرفته , همان گونه که در آیه 54سوره عنکبوت مى خوانیم : ((دوزخ کافران را احاطه کرده است )).
و نیز جمعى گفته اند که این گونه تعبیرها اشاره به آینده حتمى است ـ ولى معنى اول با ظاهر آیه سازگارتر است .
(آیـه )ـ در ایـن آیـه تـوضیح بیشترى درباره سرنوشت فاجران داده ,مى افزاید: ((روز جزا وارد آن مى شوند و مى سوزند)) (یصلونها یوم الدین ).
هرگاه معنى آیه گذشته چنین باشد که آنها هم اکنون داخل دوزخند این آیه نشان مى دهد که در روزقـیـامـت ورود بـیـشتر و عمیقترى در این آتش سوزان مى یابندو اثر آتش را به خوبى احساس مى کنند.
(آیه )ـ و باز براى تاکید بیشتر مى فرماید: ((و آنان هرگز از آن غایب و دورنیستند)) (ومـاهم عنها بغائبین ).
بـسـیارى از مفسران این جمله را دلیلى بر خلود و جاودانگى عذاب ((فجار))گرفته اند, و چنین نتیجه گیرى کرده اند که منظور از ((فجار)) در این آیات کفارند چرا که ((خلود)) و جاودانگى جز در مـورد آنـهـا وجـود نـدارد بـنـابراین فجار کسانى هستند که پرده هاى تقوا و عفاف را به خاطر عدم ایمان و تکذیب روز جزا دریده اند نه به خاطرغلبه هواى نفس در عین داشتن ایمان .
ضمنا آیه فوق این حقیقت را نیز بازگو مى کند که عذاب دوزخیان هیچ گونه فترتى ندارد, و حتى براى ساعت و یا لحظه اى از آن دور نمى شوند.
(آیه )ـ بعد براى بازگو کردن اهمیت آن روز بزرگ مى افزاید: ((تو چه مى دانى روز جزا چیست ))؟ (ومـا ادریک مـا یوم الدین ).
(آیه )ـ ((باز چه مى دانى روز جزاچیست ))؟ (ثم ما ادریک ما یوم الدین ).
جـائى کـه پـیـامـبـر(ص ) با آن آگاهى وسیع از قیامت و علم فوق العاده او نسبت به مبدا و معاد, حـوادث آن روز بـزرگ و اضطراب و وحشت عظیمى را که بر آن حاکم است به خوبى نداند تکلیف بقیه روشن است .
(آیـه )ـ سپس در یک جمله کوتاه و پرمعنى یکى دیگر از ویژگیهاى آن روزرا که در حقیقت همه چـیز در آن نهفته است مطرح کرده , مى فرماید: ((روزى است که هیچ کس قادر بر انجام کارى به سـود دیگرى نیست , و همه امور در آن روز از آن خداست )) (یوم لا تملک نفس لنفس شیئا والا مر یـومئذ للّه ) البته در این جهان نیزهمه کارها به دست قدرت اوست , و همگان به او نیازمندند, ولى در آن روز ایـن مـالـکـیـت و حـاکـمـیـت صورى و مجازى انسانها نیز برچیده مى شود, حاکمیت مطلقه خداوند و مالکیت او بر هر چیز از هر زمان آشکارتر است .

((پایان سوره انفطار)).